27/4/12

FALORDIETAS


EQUINOZIO (II)
Pos ixo, si mos situgamos en l’armita de San Benito d’Orante lo diya d’o solstizio d’estibo, lo sol surte por l’armita de San Benito d’Erata e se pone por San Salbador de Leyre.
E si lo femos o diya d’o solstizio d’ibierno, beyeremos que lo sol surte por Santa Mª de Ballarán e se pone por San Chuan d’a Peña.
Casualidá o no, por lo menos ye curioso. Orante ye un toponimo d’orichen indoeuropeyo (oros: montaña), e puede estar que fuese un goyador astronomico-solar dende tiempos remotos, cuan menos dende los zeltas.
Se han trobato repuis arqueolochicos d’o bronze que mos dizen que bi eba presenzia umana dende lo primer milenio antis de cristo.
Durante lo sieglo XI, a monarquía aragonesa empenta la implantazión d’a orden benedictina en o suyo territorio. Ye Sancho lo mayor, en o 1025, qui leba á los benedictinos á San Chuan d’a Peña, e Ramiro I qui da lo empente definitibo fendo-lo panteón reyal. Os monches ebanchelizón istas montañas mientres os montañeses goyaban con angluzia la Tierra Plana. A repoblazión d’as tierras conquistatas con l’aduya d’os monesterios fue lo sistema emplegato ta la cristianizazión, así como combertir tucas, espelungas e fuens (do se zilebraban ritos “paganos”) en armitas adedicatas á santos e santas.
San Benito d’Orante puede estar uno d’istos exemplos, a cristianizazión de biellos cultos solars. A suya puerta d’entrata s’orienta á la salida d’o sol en os equinozios, e l’abside ta do s’amaga …
Encara güé, 21 de marzo, antica fiesta de San Benito e diya en que prenzipia la primabera, se zilebra una romería, chera incluyita, como cal.

Goyador: mirador
Repuis: restos
Bi eba: había
L’angluzia: la codicia
As tucas: las cimas
As espelungas: las cuevas
As fuens: las fuentes
S’amaga: se esconde
Encara: todavía
Güé: hoy
A chera: la hoguera
Cal: es necesario


3 comentarios:

  1. Muy interesante y sorprendente, la verdad es que desconozco estos temas.
    Menos mal que has puesto el significado de goyador, así de primeras y sin mirar el contexto había traducido..."puede ser que hubiera un alegre o feliz astrónomo ....",será por lo de goyo, goyoso .jeje!!
    Es lo que pasa con las lenguas que no conoces bien, que muchas veces ,sobre todo a nivel oral, se pilla y se entiende lo lo que se entiende,y deduces por aproximación muchas veces erróneamente, pero ves... principio pedagógico : ensayo y error. Seguro que ya no se me olvida contemplar la lejanía desde algún goyador.

    Une question: este tipo de informaciones, curiosidades...¿son tb Falordietas?

    Gracias por ilustrarnos y bss

    ResponderEliminar
  2. A traduzión literal de "falordietas" ye "historietas", e yo, baxo ixe tetulo, meto tot, que ta ixo so lo autor, je, je.
    E grazias a totas, e toz por leyer-me e meter os buestros comentarios.
    Bisous

    ResponderEliminar
  3. Pues nada, digo yo que habrá que ir a Orante...a sentir esas "fuerzas no cuantificables". Cualquier día (no laborable, claro) me cojo el coche y me planto allí. Ya te contaré a la vuelta.
    Me ha gustado mucho esta falordieta en especial...
    Besazos

    ResponderEliminar